ZALECENIE Nr 193 MIĘDZYNARODOWEJ ORGANIZACJI PRACY dotyczące promowania spółdzielni. Sesja Konferencji: 90 Konferencja Ogólna Międzynarodowej Organizacji Pracy, zwołana do Genewy przez Radę Administracyjną Międzynarodowego Biura Pracy i zebrana tam w dniu 3 czerwca 2002 r. na 90 sesji, dostrzegając znaczenie spółdzielni w tworzeniu miejsc pracy, uruchamianiu środków, stymulowaniu inwestycji, jak również ich wkład w gospodarkę, uznając, że spółdzielnie w swoich różnorodnych formach promują najpełniejsze uczestnictwo w rozwoju ekonomicznym i społecznym wszystkich ludzi, uznając, że globalizacja stwarza nowe i różnorodne trudności, problemy, wyzwania i szanse dla spółdzielni, oraz że niezbędne są silniejsze formy solidarności ludzkiej na szczeblu krajowym i międzynarodowym w celu ułatwienia bardziej sprawiedliwego podziału korzyści płynących z globalizacji, biorąc pod uwagę Deklarację dotyczącą fundamentalnych zasad i praw w pracy, przyjętą przez Międzynarodową Konferencję Pracy podczas jej 86 sesji (1998 r.), zwracając uwagę na prawa i zasady zawarte w międzynarodowych konwencjach i zaleceniach dotyczących pracy, w szczególności w Konwencji dotyczącej pracy przymusowej lub obowiązkowej, z 1930 r., Konwencji dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych, z 1948 r., Konwencji dotyczącej stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych, z 1949 r., Konwencji dotyczącej jednakowego wynagrodzenia dla pracujących mężczyzn i kobiet za pracę jednakowej wartości, z 1951 r., Konwencji dotyczącej minimalnych norm zabezpieczenia społecznego, z 1952 r., Konwencji dotyczącej zniesienia pracy przymusowej, z 1957 r., Konwencji dotyczącej dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywaniu zawodu, z 1958 r., Konwencji dotyczącej polityki zatrudnienia, z 1964 r., Konwencji dotyczącej najniższego wieku dopuszczenia do zatrudnienia, z 1973 r., Konwencji i Zaleceniu dotyczących organizacji pracowników rolnych i ich roli w rozwoju gospodarczym i społecznym, z 1975 r., Konwencji i Zaleceniu dotyczących roli poradnictwa i kształcenia zawodowego w rozwoju zasobów ludzkich, z 1975 r., Zaleceniu dotyczącym polityki zatrudnienia (postanowienia uzupełniające), z 1984 r. i w Zaleceniu dotyczącym ogólnych warunków stymulowania tworzenia miejsc pracy w małych i średnich przedsiębiorstwach, z 1998 r. oraz w Konwencji dotyczącej zakazu i natychmiastowych działań na rzecz eliminowania najgorszych form pracy dzieci, z 1999 r., przypominając zasadę zawartą w Deklaracji Filadelfijskiej, że „praca nie jest towarem”, przypominając, że zapewnienie godnej pracy pracownikom we wszystkich krajach jest podstawowym celem Międzynarodowej Organizacji Pracy, postanowiwszy przyjąć niektóre wnioski dotyczące promowania spółdzielni, która to sprawa stanowi czwarty punkt porządku dziennego sesji, i ustaliwszy, że wnioski te zostaną ujęte w formę zalecenia, przyjmuje dnia dwudziestego czerwca dwutysięcznego drugiego roku następujące Zalecenie, które otrzyma nazwę: Zalecenie dotyczące promowania spółdzielni, z 2002 r. I. ZAKRES, DEFINICJA I CELE 1. Uznaje się, że spółdzielnie działają we wszystkich sektorach gospodarki. Niniejsze Zalecenie ma zastosowanie do wszystkich typów i form spółdzielni. 2. Dla celów niniejszego Zalecenia określenie „spółdzielnia” oznacza autonomiczne zrzeszenie osób, które dobrowolnie łączą się w celu zaspokajania swoich wspólnych potrzeb i aspiracji gospodarczych, społecznych i kulturalnych poprzez wspólnie posiadane i demokratycznie kontrolowane przedsiębiorstwo. 3. Należy zachęcać do wzmacniania tożsamość spółdzielni w oparciu o zasady: a) spółdzielczych wartości samopomocy, samoodpowiedzialności, demokracji, równości, sprawiedliwości i solidarności, jak również wartości etycznych uczciwości, otwartości, odpowiedzialności społecznej i troski o innych; oraz b) zasad spółdzielczych, takich, jakie zostały ustalone przez międzynarodowy ruch spółdzielczy i o których mowa w Załączniku do niniejszego Zalecenia. Zasady te są następujące: dobrowolne i otwarte członkostwo, demokratyczna kontrola członkowska, ekonomiczne uczestnictwo członków, autonomia i niezależność, kształcenie, szkolenie i informacja, współpraca pomiędzy spółdzielniami oraz troska o społeczność lokalną. 4. Należy podjąć kroki na rzecz wspierania spółdzielni we wszystkich krajach, bez względu na poziom ich rozwoju, w celu pomocy tym spółdzielniom i ich członkom w: a) tworzeniu i rozwijaniu działalności przynoszącej dochód oraz trwałe i godne zatrudnienie; b) rozwijaniu ludzkich umiejętności oraz wiedzy o wartościach, zaletach i korzyściach płynących ze spółdzielczości poprzez kształcenie i szkolenie; c) rozwijaniu swojego potencjału gospodarczego, w tym przedsiębiorczości i umiejętności zarządzania; d) umacnianiu swojej konkurencyjności, jak również w zdobywaniu dostępu do rynków i do finansów instytucjonalnych; e) zwiększaniu oszczędności i inwestycji; f) poprawie społecznych i ekonomicznych warunków życia, biorąc pod uwagę potrzebę wyeliminowania wszelkich form dyskryminacji; g) przyczynianiu się do zrównoważonego rozwoju ludzkości; oraz h) tworzeniu i rozwoju realnego i dynamicznego, odrębnego sektora gospodarki obejmującego spółdzielnie, odpowiadającego na potrzeby społeczne i ekonomiczne społeczności. 5. Należy wspierać podejmowanie szczególnych środków umożliwiających spółdzielniom, jako przedsiębiorstwom i organizacjom inspirowanym solidarnością, realizowanie potrzeb swoich członków i potrzeb społeczeństwa, w tym potrzeb grup upośledzonych, w celu osiągnięcia ich integracji społecznej. II. RAMY POLITYKI I ROLA RZĄDÓW 6. Równowaga w społeczeństwie wymaga istnienia silnych sektorów publicznego i prywatnego, jak również silnego sektora spółdzielczego, organizacji pomocy wzajemnej, społecznych i pozarządowych. W tym kontekście rządy powinny wspierać spółdzielnie poprzez politykę i rozwiązania prawne, zgodne z charakterem i funkcją spółdzielni oraz uwzględniające wartości i zasady spółdzielcze wymienione w ustępie 3 Ta polityka i rozwiązania prawne powinny: a) tworzyć rozwiązania instytucjonalne w celu umożliwienia rejestrowania spółdzielni w możliwie szybki, łatwy, niekosztowny i efektywny sposób; b) promować politykę mająca na celu umożliwianie tworzenia w spółdzielniach właściwych rezerw, z których przynajmniej część byłaby nie do podziału, oraz funduszy solidarności; c) zapewnić wprowadzenie środków nadzoru nad spółdzielniami, na warunkach zgodnych z charakterem i funkcjami spółdzielni, respektujących ich autonomię, zgodnych z ustawodawstwem i praktyką krajową i nie mniej korzystnych, niż środki stosowane wobec innych form przedsiębiorstw i organizacji społecznych; d) ułatwiać wstępowanie spółdzielni do struktur spółdzielczych odpowiadających potrzebom członków spółdzielni; oraz e) wspierać rozwój spółdzielni jako autonomicznych i samorządnych przedsiębiorstw, zwłaszcza w tych dziedzinach, w których spółdzielnie mają ważną rolę do odegrania lub zapewniają usługi, które nie są w inny sposób zapewniane. 7. 1. Promowanie spółdzielni, które kierują się wartościami i zasadami spółdzielczymi, wyszczególnionymi w ustępie 3, powinno być uznawane za jeden z filarów krajowego i międzynarodowego rozwoju gospodarczego i społecznego. 2. Spółdzielnie powinny być traktowane zgodnie z ustawodawstwem oraz praktyką krajową i na warunkach nie mniej korzystnych niż warunki przyznane innym formom przedsiębiorstw i organizacji społecznych. Rządy powinny wprowadzić, tam gdzie to właściwe, środki wspierające działalność spółdzielni realizujących szczególne cele polityki społecznej i publicznej, takie jak promowanie zatrudnienia, bądź rozwój działalności przynoszącej korzyści grupom lub regionom upośledzonym. Środki takie powinny obejmować, m.in. i tak dalece jak to możliwe, przywileje podatkowe, pożyczki, granty, ułatwienia w dostępie do programów robót publicznych i specjalne przepisy dotyczące zamówień publicznych. 3. Szczególną uwagę należy zwracać na zwiększanie udziału kobiet w spółdzielczości na wszystkich szczeblach, zwłaszcza na szczeblu zarządzania i kierownictwa. 8. 1. Polityka krajowa powinna zwłaszcza: a) promować podstawowe standardy pracy MOP i Deklarację MOP dotyczącą fundamentalnych zasad i praw w pracy, dla wszystkich pracowników spółdzielni, bez jakiegokolwiek rozróżnienia; b) nie dopuszczać by spółdzielnie były tworzone lub wykorzystywane w celu obejścia prawa pracy bądź wykorzystywane w celu tworzenia ukrytych stosunków pracy oraz zwalczać pseudo-spółdzielnie naruszające prawa pracowników, zapewniając stosowanie prawa pracy we wszystkich przedsiębiorstwach; c) promować równość płci w spółdzielniach i w ich pracy; d) promować środki, które zapewnią stosowanie w spółdzielniach najlepszych praktyk pracy, w tym dostęp do istotnych informacji; e) rozwijać wśród członków, pracowników i menedżerów spółdzielni umiejętności techniczne i zawodowe, zdolności w zakresie przedsiębiorczości i zarządzania, wiedzę o potencjale gospodarczym oraz ogólne ich umiejętności w dziedzinie polityki gospodarczej i społecznej, a także poprawiać ich umiejętności w docieraniu do informacji i technologii porozumiewania się; f) promować kształcenie i szkolenie dotyczące zasad i praktyki spółdzielczej odpowiednio na wszystkich właściwych szczeblach krajowego systemu kształcenia i szkolenia oraz szerzej w społeczeństwie; g) promować podejmowanie środków, które zapewnią bezpieczeństwo i higienę w miejscu pracy; h) zapewnić szkolenia i inne formy pomocy w celu poprawy poziomu rentowności i konkurencyjności spółdzielni oraz jakości towarów i usług przez nie wytwarzanych; i) ułatwiać spółdzielniom dostęp do kredytów; j) ułatwiać spółdzielniom dostęp do rynku; k) promować rozpowszechnianie informacji na temat spółdzielni; oraz 1) dążyć do poprawy wyników krajowych statystyk dotyczących spółdzielni w celu nakreślenia i realizacji polityki rozwoju. 2. Polityka taka powinna: a) tam, gdzie to właściwe, przekazywać na szczebel regionalny i lokalny formułowanie i realizowanie polityki i regulacji prawnych dotyczących spółdzielni; b) określić obowiązki prawne spółdzielni w obszarach takich, jak: rejestrowanie, lustracja finansowa i społeczna oraz uzyskiwanie licencji; c) promować najlepszą praktykę w zakresie zarządzania spółdzielniami. 9. Rządy powinny wspierać ważną rolę spółdzielni w przekształcaniu działań, często marginalnych, podejmowanych dla przetrwania (czasem nazywanych „gospodarką nieformalną”), w prawnie chronioną, w pełni zintegrowaną z głównym nurtem życia gospodarczego, pracę. III. REALIZOWANIE POLITYKI PROMOWANIA SPÓŁDZIELNI 10. 1. Państwa członkowskie powinny przyjąć szczególne ustawodawstwo i regulacje dotyczące spółdzielni, uwzględniające wartości i zasady spółdzielcze wyszczególnione w ustępie 3 oraz, kiedy właściwe, nowelizować to ustawodawstwo i regulacje. 2. Rządy powinny konsultować z organizacjami spółdzielczymi, jak również z zainteresowanymi organizacjami pracodawców i pracowników, formułowanie i przegląd ustawodawstwa, polityki i regulacji dotyczących spółdzielni. 11. 1. Rządy powinny ułatwić spółdzielniom dostęp do usług wspierających je w celu umocnienia ich oraz ich efektywności ekonomicznej i zdolności do tworzenia miejsc pracy i dochodu. 2. Usługi takie, wszędzie gdzie to możliwe, powinny obejmować: a) programy rozwoju zasobów ludzkich; b) usługi badawcze i konsultacje w zakresie zarządzania; c) dostęp do środków finansowych i możliwości inwestowania; d) usługi księgowe i audyt; e) usługi w zakresie informacji dotyczących zarządzania; f) usługi w zakresie informowania i kreowania wizerunku; g) usługi konsultacyjne na temat technologii i innowacji; h) usługi prawne i podatkowe; i) usługi wspierające marketing; oraz j) inne usługi wspierające spółdzielnie, tam gdzie to właściwe. 3. Rządy powinny ułatwiać tworzenie takich usług wspierających. Spółdzielnie i ich organizacje powinny być zachęcane do udziału w organizowaniu takich usług i zarządzaniu nim, i tam gdzie to wykonalne i właściwe, w ich finansowaniu. 4. Rządy powinny uznać rolę spółdzielni i ich organizacji poprzez rozwój odpowiednich instrumentów ukierunkowanych na zakładanie i wzmacnianie spółdzielni na szczeblu krajowym i na szczeblach lokalnych. 12. Rządy powinny, gdzie to właściwe, podejmować kroki w celu ułatwiania spółdzielniom dostępu do środków na finansowanie inwestycji i do kredytów. Takie środki powinny w szczególności: a) umożliwiać przydzielanie pożyczek i innych źródeł finansowania; b) upraszczać procedury administracyjne, przeciwdziałać niedostatecznemu poziomowi majątku spółdzielni oraz zmniejszać koszt transakcji pożyczkowych, c) ułatwiać wprowadzanie autonomicznego systemu finansowania spółdzielni, obejmującego spółdzielnie oszczędnościowo-kredytowe, banki spółdzielcze i spółdzielnie ubezpieczeniowe; oraz d) wprowadzać specjalne przepisy dla grup upośledzonych. 13. W celu promowania ruchu spółdzielczego, rządy powinny wspierać warunki sprzyjające rozwojowi więzi technicznych, handlowych i finansowych między wszelkimi formami spółdzielni w celu ułatwiania wymiany doświadczeń pomiędzy nimi oraz wspólnego dzielenia się ryzykiem i korzyściami. IV. ROLA ORGANIZACJI PRACODAWCÓW I PRACOWNIKÓW ORAZ ORGANIZACJI SPÓŁDZIELCZYCH I STOSUNKI MIĘDZY NIMI 14. Organizacje pracodawców i pracowników, w uznaniu znaczenia spółdzielni dla osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju, powinny poszukiwać, wspólnie ze spółdzielniami i ich organizacjami, sposobów i środków promowania spółdzielczości. 15. Organizacje pracodawców powinny, gdzie to stosowne, rozważyć rozszerzenie możliwości członkostwa na spółdzielnie pragnące do nich przystąpić oraz zapewnić im właściwe usługi wspierające, na takich samych warunkach jak dla innych członków. 16. Organizacje pracowników powinny być zachęcane do: a) doradzania i pomagania pracownikom spółdzielni we wstępowaniu do organizacji pracowników; b) pomagania swoim członkom w tworzeniu spółdzielni, w tym, w celu ułatwiania dostępu do podstawowych dóbr i usług; c) uczestniczenia w komitetach i grupach roboczych na szczeblu lokalnym, krajowym i międzynarodowym zajmujących się kwestiami ekonomicznymi i społecznymi mającymi wpływ na spółdzielnie; d) pomocy i uczestniczenia w zakładaniu nowych spółdzielni, w celu pobudzania lub utrzymania zatrudnienia, w tym, w przypadkach planowanych likwidacji przedsiębiorstw; e) pomocy i uczestniczenia w programach dla spółdzielni mających na celu poprawę ich rentowności; f) promowania równości szans w spółdzielniach; g) promowania realizacji praw pracowników będących członkami spółdzielni; h) podejmowania innych działań na rzecz promowania spółdzielni, w tym kształcenia i szkolenia. 17. Spółdzielnie i organizacje je reprezentujące powinny być zachęcane do: a) nawiązywania aktywnych stosunków z organizacjami pracodawców i pracowników oraz odpowiednimi agendami rządowymi i pozarządowymi w celu tworzenia klimatu sprzyjającego rozwojowi spółdzielni; b) prowadzenia swoich własnych służb wspierających oraz współudziału w ich finansowaniu; c) zapewniania usług handlowych i finansowych dla zrzeszonych spółdzielni; d) wspierania i inwestowania w rozwój zasobów ludzkich swoich spółdzielni w odniesieniu do ich członków, pracowników i kadry kierowniczej; e) wspierania rozwoju krajowych i międzynarodowych organizacji spółdzielczych oraz zrzeszania się w nich; f) reprezentowania krajowej spółdzielczości na szczeblu międzynarodowym; g) podejmowania innych działań na rzecz wspierania spółdzielni. V. WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA 18. Należy ułatwiać współpracę międzynarodową poprzez: a) wymianę informacji na temat polityki i programów, które okazały się skuteczne w tworzeniu zatrudnienia dla członków spółdzielni i uzyskiwaniu dochodu przez tych członków; b) popieranie i promowanie tworzenia więzi między organizacjami i instytucjami krajowymi i międzynarodowymi zaangażowanymi w rozwój spółdzielni, w celu umożliwienia: i) wymiany personelu i idei, materiałów edukacyjnych i szkoleniowych, metodologii i materiałów informacyjnych; ii) zbierania i wykorzystywania materiałów badawczych i innych danych na temat spółdzielni i ich rozwoju; iii) tworzenia porozumień i partnerstwa międzynarodowego pomiędzy spółdzielniami; iv) promowania i ochrony wartości i zasad spółdzielczych; oraz v) nawiązywania stosunków handlowych pomiędzy spółdzielniami; c) dostęp spółdzielni do krajowych i międzynarodowych danych, takich jak informacje na temat rynku, ustawodawstwa, metod i technik szkolenia, technologii i standardów produktów; oraz d) rozwijanie, tam gdzie to uzasadnione i możliwe oraz w konsultacji z zainteresowanymi spółdzielniami, organizacjami pracodawców i pracowników, wspólnych regionalnych i międzynarodowych wytycznych i legislacji wspierających spółdzielnie. VI. POSTANOWIENIA KOŃCOWE 19. Niniejsze Zalecenie rewiduje i zastępuje Zalecenie dotyczące roli spółdzielni w rozwoju gospodarczym i społecznym krajów rozwijających się, z 1966 r. ZAŁĄCZNIK Wyciąg z Deklaracji Spółdzielczej Tożsamości przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Międzynarodowego Związku Spółdzielczego w 1995 roku Zasady spółdzielcze są wytycznymi dla działania spółdzielni w praktyce. Dobrowolne i otwarte członkostwo Spółdzielnie są organizacjami dobrowolnymi, otwartymi dla wszystkich osób, które są zdolne do korzystania z ich usług oraz gotowe są ponosić związaną z członkostwem odpowiedzialność, bez jakiejkolwiek dyskryminacji z powodu płci, społecznej, rasowej, politycznej czy religijnej. Demokratyczna kontrola członkowska Spółdzielnie są demokratycznymi organizacjami kontrolowanymi przez swoich członków, którzy aktywnie uczestniczą w określaniu ich polityki i podejmowaniu decyzji. Mężczyźni i kobiety pełniący funkcje przedstawicielskie z wyboru są odpowiedzialni wobec członków. W spółdzielniach szczebla podstawowego członkowie mają równe prawa głosu (jeden członek - jeden głos), zaś spółdzielnie innych szczebli również zorganizowane są w sposób demokratyczny. Ekonomiczne uczestnictwo członków Członkowie uczestniczą w sposób sprawiedliwy w tworzeniu kapitału swojej spółdzielni i demokratycznie go kontrolują. Co najmniej część tego kapitału jest zazwyczaj wspólną własnością spółdzielni. Jeżeli członkowie czerpią jakieś korzyści od kapitału wniesionego jako warunek członkostwa, są one zazwyczaj ograniczone. Członkowie przeznaczają nadwyżki na jeden lub wszystkie spośród następujących celów: rozwój swojej spółdzielni, jeśli to możliwe poprzez tworzenie rezerw, z których przynajmniej część powinna być nie do podziału; wynagradzanie członków proporcjonalne do ich obrotów w ramach spółdzielni; na wspieranie innych dziedzin działalności zaaprobowanych przez członków. Autonomia i niezależność Spółdzielnie są autonomicznymi organizacjami samopomocowymi, kontrolowanymi przez swoich członków. Jeżeli zawierają porozumienia z innymi organizacjami, włączając w to rządy, lub pozyskują swój kapitał z zewnętrznych źródeł, to czynią to tylko na warunkach zapewniających demokratyczną kontrolę przez swoich członków oraz zachowanie swojej spółdzielczej autonomii. Kształcenie, szkolenie i informacja Spółdzielnie zapewniają możliwość kształcenia i szkolenia swoim członkom, osobom pełniącym funkcje przedstawicielskie z wyboru, menedżerom i pracownikom tak, aby mogli oni efektywnie przyczyniać się do rozwoju swoich spółdzielni. Informują one ogół społeczeństwa – a zwłaszcza młodzież i osoby kształtujące opinię społeczną – o istocie spółdzielczości i korzyściach z nią związanych. Współpraca pomiędzy spółdzielniami Spółdzielnie w najbardziej efektywny sposób służą swoim członkom i umacniają ruch spółdzielczy poprzez współpracę w ramach struktur lokalnych, krajowych, regionalnych i międzynarodowych. Troska o społeczność lokalną Spółdzielnie pracują na rzecz zrównoważonego rozwoju swych społeczności lokalnych, poprzez prowadzenie polityki zaaprobowanej przez swoich członków.